تاجری که برق را به محله ما آورد؛ ناجی تهرانی ها در دوره قحطی بزرگ
تاریخ انتشار: ۸ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۷۸۹۸۰۷
تین نیوز
بیش از یک قرن از آن روز می گذرد. خانه امین الضرب معروف هنوز در خیابان امیرکبیر و ابتدای خیابان ایران نفس می کشد. دیگر مثل آن روزها به سادگی نمی توان درهای این خانه را گشود. میراث داران خانه در این سال ها کمتر میزبان اهالی و خبرنگاران بوده اند و همین حال و هوایی رازآلود به اندرونی خانه امین الضرب می دهد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
دیگر از هیاهوی سال های مشروطه در خانه امین الضرب خبری نیست. خانه ای که در اعیاد و مراسم و ۱۰ شب اول ماه محرم به اطعام هزار نفری معروف می شد و درراه مانده ها و غریبه ها از کرم صاحبخانه آن بی نصیب نمی ماندند.
به گزارش تین نیوز به نقل از فرادید، حاج میرزا حسین کمپانی از جرگه آن تاجرانی نبود که تنها به پشتوانه سرمایه شان احترام داشته باشند. امانت و مردمداری او نقل مردم کوچه و بازار بود. برگ های تاریخ معاصر می گویند او یک تنه منشأ خدمات زیادی در زمان خود بوده است.
این تاجر بزرگ ثروتش را وقف مشروطه خواهان کرد و آنقدر در این راه اصرار ورزید که فرمان مشروطیت از پله های ورودی هشتی و سرسرای خانه او برای تجار و بازاریان خوانده شد.
حالا بیش از یک قرن از آن روز می گذرد. خانه امین الضرب معروف هنوز در خیابان امیرکبیر و ابتدای خیابان ایران نفس می کشد. دیگر مثل آن روزها به سادگی نمی توان درهای این خانه را گشود. میراث داران خانه در این سال ها کمتر میزبان اهالی و خبرنگاران بوده اند و همین حال و هوایی رازآلود به اندرونی خانه امین الضرب می دهد.
تهران شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی می گویند این خانه تنها به ثبت میراث فرهنگی رسیده است و با توجه به قدمت ۱۶۰ ساله اش اگر به آن رسیدگی جدی نشود ممکن است به سرنوشت خانه های تاریخی در آستانه فروپاشی تهران قدیم در منطقه مان بپیوندد.
اندر احوالات صاحب خانه
نقل قول های تاریخی متعددی از میرزا حسین خان کمپانی معروف به امین الضرب وجود دارد. نام او در چند کتاب تاریخی برده شده است. پدرش سرپرست ضرابخانه دربار قاجار بود و پس از او خود نیز در این فن مهارت پیدا کرد.
مشهور است که میرزا حسین خان در سن ۱۶ سالگی وارد دنیای تجارت شده و دمی از تکاپو نمی نشسته است. کارنامه درخشان میرزا حسین خان کمپانی نشان می دهد که او از ثروت و اعتمادی که در اختیار داشته تنها به دنبال سود و منفعت شخصی نبوده است.
ایجاد خط آهن بین محمدآباد و آمل، ساخت نخستین کارخانه برق تهران و آوردن روشنایی به خانه تهرانی ها، راه اندازی کارخانه بلورسازی، تأسیس کارخانه چینی سازی تهران، ایجاد کارخانه ابریشم بافی، ایجاد کارگاه های ابریشم تابی، بنای کاروانسرای حسن آباد در میانه راه تهران و قم، پیشنهاد تأسیس نخستین بانک و نخستین کارخانه ذوب آهن فقط بخشی از خدمات این تاجر اواسط دوره قاجار بوده است.
خرید گندم و مهار قحطی
تهران قدیم روزگار قحطی فراوان به خود دیده است. اما قحطی سال ۱۲۸۸ یکی از سنگین ترین آنها بوده است. در آن روزگار خشکسالی به شهرها غالب شده بود. کشاورزان خسران زیاد دیده بودند و گندم حکم طلا پیدا کرده بود.
کسی اگر خرده نان و خوراکی داشت پنهانی از بیم دزدیده شدنش آن را در هفت پستو به دهان می گذاشت. در چنین اوضاع و احوالی کک ثروتمندان، درباریان و منتصبان آنها نمی گزید. آنها مثل همیشه با شکم های سیر نظاره گر این وضع بودند.
تا اینکه میرزا حسین خان امین الضرب دوباره ثروتش را در راه مردم به کار گرفت. در کتاب های تاریخی معاصر آمده است که او به سرعت با کشاورزان مازندرانی به توافق رسید و مقادیر بسیار زیادی گندم از آنها خریداری کرد. برای آنکه این بار زودتر به تهران برسد هزینه ای مضاعف پرداخت و با ورود این محموله گندم مردم یک شهر از گرسنگی و مرگ حتمی نجات پیدا کردند.
عمارت امین اضربسید جمال الدین اسدآبادی مهمان این خانه بود
می گویند همیشه بساط سفره های اطعام و روضه خوانی و جشن های ملی و مذهبی در خانه امین الضرب به پا بوده است. ایوان و سرسرا و حوضخانه و عمارت های این خانه پاخور شخصیت های بزرگ سیاسی و تاریخی بوده است.
سید جمال الدین اسدآبادی به دعوت ناصرالدین شاه به کشور بازگشت اما در خانه میرزا حسین خان امین الضرب اقامت کرد. می گویند میرزا حسین با زبان های مختلفی آشنا بوده است و در طول دو ماه عربی را هم نزد سید جمال الدین اسدآبادی می آموزد.
او تحت تأثیر اندیشه های اسلام گرایانه شیخ قرار می گیرد و بیش از پیش در راه حق مبارزه می کند. بعد از صادر شدن فرمان مشروطیت او از سوی تجار بازار تهران نماینده مجلس می شود تا منافع بیشتری را نصیب مشروطه خواهان کند.
تنها ثبت کافی نیست
هیچ یک از میراث داران خانه امین الضرب که حالا همه آنها را با عنوان خاندان بزرگ مهدوی می شناسند راضی به گفت وگو درباره خانه و وضع دقیق آن نمی شوند. این خانه به جا مانده از نخستین کارآفرین عمده تهران فقط در سال ۸۲ به ثبت فهرست آثار ملی میراث فرهنگی کشور رسیده است و دیگر هیچ.
در این سال ها البته تا دلتان بخواهد شاهد اتفاق های ناگوار در این ملک و عمارت قدیمی بوده ایم. دو سال و نیم پیش بود که اهالی محله ایران شاهد تغییراتی در کاربری این خانه قدیمی شدند.
در دیوار بلند شرقی این بنا ۸ باب مغازه تجاری ساخته شد. حالا این فروشگاه های مدرن که به جمع مغازه های راسته و اتحادیه لوازم خانگی فروشان امین حضور پیوسته اند با کرکره های برقی نقره ای رنگ شان وصله ناجورخانه امین الضرب شده اند.
هیچ کس نمی داند صاحبان این فروشگاه ها با کدام مجوز و به پشتیبانی کدام نهاد دولتی اقدام به این کار کرده اند. طبق قانون هرنوع دخل و تصرف و تغییر کاربری در املاکی که در فهرست بافت تاریخی قرار دارند و به ثبت میراث فرهنگی رسیده اند تخلف محسوب شده و پیگرد قانونی دارد.
به نظر می رسد ادامه این روند سرنوشتی مانند خانه اتحادیه را نصیب خانه امین الضرب کند. این خانه باغ قدیمی که در خیابان لاله زار قرار دارد هنوز در اختیار اعضای خاندان اتحادیه است و تا کاربری تجاری پیدا کردن فاصله زیادی ندارد.
سید احمد محیط طباطبایی، مدرس دانشگاه، در این باره می گوید: «خانه امین الضرب ارزش تاریخی بسیاری دارد چرا که معماری دوره قاجار در آن به خوبی نمایان است و از طرفی این مکان محل سکونت یکی از شخصیت های تأثیرگذار تاریخی بوده است. این خانه از عمارت های مختلف تشکیل شده است که ساختمان اصلی آن محل سکونت امین الضرب و ساختمان های دیگر محل اسکان خدمه و خانه ورثه و فرزندان ایشان بوده است. »
این تهران شناس می گوید تا به حال چند بار زمزمه های خرید این خانه توسط نهادهای دولتی به گوش رسیده اما این اقدام بدون نتیجه مانده است: «سال ۱۳۷۰ شرکت توسعه فضاهای فرهنگی خواهان خریداری این عمارت شد اما میراث داران و خاندان مهدوی در این زمینه همکاری کافی را نداشتند. به تازگی زمزمه های خرید این خانه از سوی شهرداری تهران به گوش می رسد. همان طور که بارها گفته شده این بنا ارزش تاریخی زیادی دارد و رویدادهای تاریخی آن در کنار گنجینه نسخ خطی امین الضرب و وسایل به جا مانده از او باید با تغییر کاربری خانه از مسکونی به خانه موزه حفظ و حراست شوند.»
آخرین اخبار حمل و نقل را در پربیننده ترین شبکه خبری این حوزه بخوانیدمنبع: تین نیوز
کلیدواژه: ضرابخانه خانه امین الضرب فرمان مشروطیت خانه امین الضرب میرزا حسین خان میراث فرهنگی میراث داران سال ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.tinn.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «تین نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۷۸۹۸۰۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آرزوهای شیرین برای محلهای در دروازه تاریخ / «دروازه ری» در انتظار لباس نو
محله دروازه ری قم که خاستگاه ۱۲۸ شهید و بزرگانی همچون سردار موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی بوده، این روزها در انتظار پوشیدن لباسی نو بر تن کهنه و زخم خورده خویش است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، ری، تهران، ساوه، اصفهان، کاشان؛ از هر سوی که زائران برای تشرف به حرم مطهر بانوی کرامت قصد ورود به شهر قم را داشتند، باید از دروازهای در باروی شهر وارد میشدند که به «دروازه ری» معروف بود.
دروازه ری که احتمالاً کهنترین دروازه قم قبل از احداث جاده ناصری از مسیر علیآباد به قم و شاهراه ارتباطی شهر با ری و تهران محسوب میشده، تا سال ۱۳۲۱ هنوز پابرجا بوده است.
اگر در اسناد تاریخی که جستوجو کنید، المان هویتی دروازه ری را خواهید دید. یک بنای ساده و گنبدی که نشان از تاریخ پرفرازونشیب شهر قم دارد و کاروانهای اهل دانش و زیارت در سفر به قم را به سمت این شهر راهنمایی میکرده است.
محله دروازه ری و نوبهار (چاله کاظم) پیشازاین، مزرعه سعدآباد را در خود داشت و مقبره «خواجه اباصلت» از یاران امام رضا (ع) را در خود جای داده بود که هنوز هم وجود دارد.
از جمله ازدسترفتههای محله دروازه ری میتوان به «گذر ری» اشاره کرد که جایش در محله خالی است. این گذر سه یا چهارطاق چشمهای داشته که به میدان کهنه و پامنار متصل میشده است. گفته میشود گذر حدود ۴۰ سال پیش تخریب شده و موجب شده است شکل و شمایل کنونی این محله چندان تاریخی و هویتی نباشد.
از پیشههای قدیم مردم این محل که در گذر هم نشانی داشت، میتوان به نمککوبی اشاره کرد. اهالی معاصر این محله هرچند آثاری از برج و باروی دروازه ندیدهاند، اما زیبایی گذر و گاراژی که اتوبوسهای راه پیموده از دشت مسیله به آن وارد میشد را به خاطر میآورند.
این محله تا سالها در برزخی از دشتهای سرسبز و باغات انگور و کورههای آجرپزی محلات مجاور قرار داشت، گویی دروازهای میان بهشت و جهنم بود. در بیرون گذر هرچند شهر تا سالها در حال تغییر و گذر از سنت به مدرنیسم بود، اما قطار مدرنیسم دیرتر و ناقصتر به دروازه ری رسید و غبار فرسودگی را بر تن این محله برجای گذاشت.
مهمترین مشکل محله ناتمام ماندن خیابان و ترافیک ناشی از آن است که به تعبیر اهالی، محله را شبیه به مناطق جنگزده کرده است. حداقل میشد از این بناهای تخریب شده به عنوان فضای عمومی استفاده کرد.
احمد اشعری، کارشناس حوزه شهرسازی از جمله کسانی است که روی مشکلات محله دروازه ری کار علمی انجام داده است و آن را از نظر گونه بافتشناسی «بافت ناکارآمد میانی» دستهبندی میکند.
به گفته وی، محله دروازه ری در خط مرزی بافت تاریخی ۳۰۰ هکتاری قم قرار دارد که در گذشته اراضی کشاورزی و کورهپز خانه بوده، اما از سال ۱۳۳۵ به تدریج سکونت در آن اتفاق افتاده است.
محله دروازه ری بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۱۴ هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد و چهار هزار خانواده در آن زندگی میکنند. ۲۵ درصد ساکنان محله دروازه ری، از اتباع هستند.
محور این محله در طرح تفصیلی، چهار طبقه دیده شده و قرار است انواع کاربریهای خدماتی در آن لحاظ شود. این خیابان هماکنون ۶۴ نوع فعالیت اقتصادی و خدماتی را در خود جای داده است و بخشی از این فعالیتها نیز سازگاری مناسبی با محله ندارد.
این کارشناس حوزه شهرسازی معتقد است برای مرهم گذاشتن بر این زخم نیمهباز باید پروژه تملک خیابان دروازه ری را تکمیل کرد، اما در عین حال باید تلاش کنیم تا کارکرد محلی و انسجام اجتماعی در این محله حفظ شود.
اشعری با اشاره به وجود فضاهای بلاتکلیف در محله و در جریان تملک نیمهتمام بدنه خیابان، میگوید: با هزینه اندک میتوان این فضاهای بلاتکلیف را به مکانی برای توقف اهالی تبدیل کرد.
وی با اشاره به وجود بعضی کاربریهای ناسازگار در این محله عنوان میکند: با تملک چند پلاک میتوان برای اهالی مسکن تولید و الگوی صحیح توسعه محله را تدوین کرد.
از جمله پیشنهادهای مشاور برای این محله، تملک آبانبار حاج رئیس بهعنوان یک عنصر هویتیِ واقع در آن و اضافه کردن یک عنصر دروازهای در محل طاق قدیم برای ارتقای هویت محلی بود که با پایکار نیامدن اداره کل میراث فرهنگی، معطل مانده است.
این کارشناس شهرسازی معتقد است یک سری از کاربریهای ناکارآمد همچون مصالحفروشی و حمام متروکه در این محله باید برای تأمین خدمات عمومی به کار گرفته شود.
فرایند اجرایی شدن بازآفرینی محله دروازه ری تا امروز بدون تغییر در این تصمیمگیری پیگیری شده است، اوایل سال ۱۴۰۲ شهردار قم اعلام کرد که این پروژه در اولویت تملک با همان عرض ۱۸ متر است.
محمدحسین علیاکبری، مدیر منطقه یک شهرداری قم، مرداد سال گذشته در توضیح مشکلات و چالشهای بازگشایی محله دروازه ری به ریزدانگی املاک این محله اشاره کرد که توافق با مالکان را دچار مخاطره میکند.
مساحت پایین املاک تجاری و کوچک بودن آنها یکی دیگر از معضلات تملک در این پروژه است، چراکه این املاک وسیله امرارمعاش اهالی است، اما ارقام تملک به نحوی نیست که ملک تجاری دیگری جایگزین آن شود، از طرفی بسیاری از ملکها جنوبیساز یا به صورت مشاع است که فرایند تملک را دچار چالش میکند.
از طرفی به گفته این مسئول شهرداری قم، بخشی از این محله در بافت تاریخی قرار دارد و بهسازی آن نیازمند مشارکت سازمان میراث فرهنگی است.
با این همه تاکنون نزدیک به ۴۰ قطعه در محله دروازه ری تملک و تخریب شده و جدولگذاری و ساخت محور نیز در حال انجام است. گام بعدی احداث مرکز فرهنگی و فضای سبز کوچک این محله توسط شهرداری قم است که میتواند امید را به رگهای محله بازگرداند.
مدیر منطقه یک شهرداری قم در پاسخ به ابهاماتی درباره عرض محور دروازه ری، عرض ۱۸ متری را مصوبه طرح تفصیلی شهر قم میداند که با توجه به قرار گرفتن نیمی از محله در محدوده بافت تاریخی، شهرداری بر سر اجرای همین مقدار نیز با سازمان میراث فرهنگی دچار چالش است.
آذرماه سال ۱۴۰۲ بود که دفتر تسهیلگری محله دروازه ری تشکیل و در مسجد این محله جلسات با اهالی برگزار شد. مفهوم احداث دفتر تسهیلگری این است که بهسازی یک محله را تنها کالبدی نبینیم بلکه باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی بهصورت توأم با موضوعات کالبدی و عمرانی توجه کرد.
در روزهای اخیر تصاویری در فضای مجازی رد و بدل میشود که نشان دهنده ادامه تملک و تخریب بعضی املاک در مسیر خیابان ۱۸ متری این محله است.
نقش ویژه محله دروازه ری در روزهای دفاع مقدس و تقدیم ۱۲۸ شهید به کشور، حضور مشاهیری همچون امیر موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی و وجود جمع بزرگی از ایثارگران انقلاب اسلامی و جنگ از نقاط قوت و سرمایههای اجتماعی این محله است که میتوان با پررنگ کردن این نقش، به بهبود مشارکت اجتماعی برای حل معضلات آن کمک کرد؛ مسجد فعال و اهالی دغدغهمند که روزهای بهتری برای محلهشان آرزو میکنند، از سرمایههای ارزشمند این محله است.
یکی دیگر از سرمایهها و داراییهای محله، تنوع قومیتها و ملیتها است که میتواند فرصت تلقی شود. شبکه خویشاوندی، مهارتهای فنی، همچنین وجود عناصری همچون آبانبار و مسجد از دیگر سرمایههای محله است.
پای صحبت قدیمیها که بنشینی، خاطرات جالبی از روزگار گذشته محله دروازه ری دارند. از گاراژی که محل تردد مسافران به قم بود و روستانشینان و عشایر کلکو از دشت مسیله به آن میرسیدند. از پردهخوانان و پهلوانان که هرازگاهی بساط خود را در میانه محله به پا میکردند و بوی نان سنگک تازه و دود کبابی که زیرگذر به مشام میرسید.
شاید امروز بخشی از این خاطرات دیگر رنگباخته باشد، اما میتوان دروازه ری را طوری بازسازی کرد که اصالتش به یادگار بماند و اهالیاش همچنان پایبند این محله باشند.
کد خبر 746803